Ένα φαινόμενο που παρατηρείται στις μέρες μας είναι ο εκφοβισμός που ορισμένοι γονείς ασυνείδητα και άθελά τους ασκούν προς τα παιδιά τους.
Σε αρκετές περιπτώσεις, γίνεται αντιληπτό και για αυτό το λόγο είναι χρήσιμο να συζητηθεί πώς ο γονέας μπορεί να το διαχειριστεί.Οι γονείς επηρεαζόμενοι από διάφορους παράγοντες, που είτε αφορούν τη σχέση τους με τα παιδιά τους, είτε άλλα θέματα, ή ακόμα σε ορισμένες περιπτώσεις στην προσπάθεια τους να οριοθετήσουν τα παιδιά τους στα πλαίσια της διαπαιδαγώγησής τους, εξωτερικεύουν εκφοβιστική προς τα παιδιά συμπεριφορά.
Υπάρχουν βέβαια οι περιπτώσεις στις οποίες οι γονείς επηρεαζόμενοι από περιβαλλοντικούς παράγοντες (εργασία, συμπεριφορές άλλων ατόμων, πίεση που λαμβάνουν οι ίδιοι), να έχουν «απότομη» συμπεριφορά προς τα παιδιά τους, η οποία ίσως να συνοδεύεται από εκφοβιστικό λεκτικό περιεχόμενο. Η εκφοβιστική συμπεριφορά από τους γονείς προς τα παιδιά μπορεί να έχει διάφορες μορφές.
Οι γονείς πολλές φορές στην προσπάθειά τους να πείσουν τα παιδιά να υπακούσουν σε συγκεκριμένες οδηγίες στις οποίες κρίνεται απαραίτητο ή στην προσπάθειά τους να πείσουν τα παιδιά να κάνουν κάτι που χρειάζεται να κάνουν (π.χ. να φάνε) χρησιμοποιούν φράσεις όπως «όλα τα καλά παιδιά τρώνε το φαγητό τους», «αν δεν μαζέψεις τα παιχνίδια σου δεν θα σε αγαπώ» ή «αν δεν έρθεις μαζί μας, θα έρθει ο τάδε [κάποια εκφοβιστική για το παιδί φιγούρα]». Τέτοιου είδους «επιχειρήματα» ενδέχεται σε ορισμένες περιπτώσεις να «βοηθούν» τους γονείς στο να πετύχουν τον επιθυμητό, για τους ιδίους, στόχο, όμως πολύ συχνά είναι δυνατό να έχουν αρνητική επίδραση στα παιδιά. Μέσα από τέτοιου είδους φράσεις η εντύπωση που δίνεται στα παιδιά είναι ότι οι γονείς τους (που πολλές φορές θεωρούνται από τα ίδια ως η ισχυρότερη πηγή ασφάλειας) δεν έχουν την πρόθεση να τα προστατεύσουν από τον «τάδε [κάποια εκφοβιστική για το παιδί φιγούρα]». Ακόμα, δίνουν στο παιδί την εντύπωση ότι η αγάπη των γονέων προς το παιδί κερδίζεται «βάση κριτηρίων» («αν δεν μαζέψεις τα παιχνίδια σου δεν θα σε αγαπώ») τα οποία χρειάζεται το παιδί να πληροί για να είναι αγαπητό από τους γονείς του.
Ένα γενικότερο σχόλιο που θα μπορούσε να αναφερθεί σχετικά με τη χρήση τέτοιου είδους «επιχειρημάτων» είναι ότι οι γονείς ζητούν από το παιδί τους να επιλέξει μεταξύ δύο ενδεχομένων «ή θα φας ή δεν είσαι καλό παιδί», «ή θα έρθεις ή θα σε αφήσω να εκτεθείς σε κίνδυνο», «ή θα μαζέψεις τα παιχνίδια σου ή δεν θα σε αγαπώ», αποκλείοντας το ενδεχόμενο του να βρεθεί το σημείο τομής. Αυτό σημαίνει ότι δεν παρέχεται η δυνατότητα στο παιδί να υπερβαίνει τα γονεϊκά όρια. Τα όρια τίθενται σε κάθε περίπτωση που χρειάζεται να τεθούν, χωρίς όμως τη «βοήθεια» του εκφοβισμού.
Τα παιδιά στην πλειονότητα των περιπτώσεων λαμβάνουν την εκφοβιστική συμπεριφορά. Πολλές φορές ίσως να αυτοενοχοποιούνται και να αναρωτιούνται αν ευθύνονται τα ίδια για αυτό, ή να προβαίνουν σε εκλογικεύσεις στο τι οδήγησε τους γονείς τους στην εκφοβιστική, προς τα ίδια, συμπεριφορά. Δεν αποκλείεται το ενδεχόμενο, η εκφοβιστική συμπεριφορά από τους γονείς προς τα παιδιά, να προκαλέσει την αντίδραση των παιδιών στη μεταξύ τους σχέση.
Είναι σημαντικό για τους γονείς να γνωρίζουν ότι στις περιπτώσεις που η εκφοβιστική συμπεριφορά ασκείται άθελα από τους ιδίους προς το παιδιά, δεν είναι εύκολο να την ελέγξουν εκ των προτέρων. Αν βέβαια οι γονείς αντιλαμβάνονται εκ των προτέρων ότι η συμπεριφορά τους θα είναι εκφοβιστική και την ελέγχουν, καλώς. Όταν, όμως, εκ των υστέρων το συνειδητοποιήσουν, μπορούν να απολογηθούν στα παιδιά τους και να τους εξηγήσουν ότι τα ίδια δεν ευθύνονται για αυτό. Αυτό δεν είναι ταπεινωτικό για το γονέα, ούτε επηρεάζονται τα όρια που οι γονείς χρειάζεται να θέτουν στα παιδιά. Αντιθέτως, παραδειγματίζουν τα παιδιά στο να απολογούνται όταν χρειάζεται, και ταυτόχρονα τα απενοχοποιούν, διότι τα παιδιά δεν ευθύνονται για την εκφοβιστική συμπεριφορά που εξωτερικεύτηκε από τους γονείς προς τα ίδια. Με αυτό τον τρόπο μπορεί να επανέρθει η ομαλή υγιής σχέση που επηρεάστηκε (λόγω του εκφοβισμού) μεταξύ του γονέα και του παιδιού.
Οι γονείς χρειάζεται να γνωρίζουν ότι στις περιπτώσεις που ο εκφοβισμός ασκείται άθελα (χωρίς πρόθεση για αυτό) μπορεί να ελεγχθεί. Η κάθε συζήτηση μεταξύ του γονέα και του παιδιού πρέπει να γίνεται σε συνθήκες ηρεμίας. Με αυτό τον τρόπο, μειώνεται το ενδεχόμενο εκδήλωσης της εκφοβιστικής συμπεριφοράς. Ακόμα, στις περιπτώσεις όπου οι γονείς βρίσκονται σε ένταση και θεωρούν ότι υπάρχει πιθανότητα εκδήλωσης εκφοβιστικής συμπεριφοράς, θα ήταν καλύτερα η συζήτηση με τα παιδιά τους να γίνει όταν οι ίδιοι νιώσουν έτοιμοι για ήρεμη συζήτηση, η οποία αναμένεται ότι θα είναι πιο αποτελεσματική.
Αν οι γονείς νιώθουν ανασφάλεια για τη συζήτηση, λόγω της προηγούμενης έντασης, θα μπορούσαν να επεξεργαστούν το λόγο τους πριν τη συζήτηση. Αν και πολλές φορές ενδέχεται να είναι ασυνείδητη η εκφοβιστική συμπεριφορά των γονέων προς τα παιδιά, υπάρχει ο τρόπος για την αποφυγή της, αλλά και για να επανορθώσει ο γονέας. Η υγιής σχέση μεταξύ του γονέα και του παιδιού χρειάζεται να βρίσκεται σε προτεραιότητα.
Στυλιανός Κωνσταντίνου
Εγγεγραμμένος Κλινικός Ψυχολόγος